Forex – Tarihsel Gelişim

Bugün Forex olarak bilinen piyasanın temeli 1973 yılında atılmıştır. Fakat paranın, bir para biriminden diğer para birimine çevrilmesi çok eski çağlara kadar uzanmaktadır.

İkinci Dünya savaşından önce dünyada en baskın para İngiliz Pounduydu. Ancak 2. Dünya Savaşı sırasında İngilizlerin Almanya ile olan mücadelesi sonucunda Pound gücünü kaybetti. 1929 krizi ile gücünü kaybetmiş olan Amerikan Doları, İkinci Dünya Savaşı sırasında Amerikan ekonomisinin güç kazanması ile günümüze kadar en çok kullanılan para birimi olmuştur ve Amerika Birleşik Devletleri de dünyanın ekonomik gücü haline gelmiştir.

“Bretton Woods Anlaşması”

Bretton Woods, küçük bir ABD eyaleti olan New Hampshire’deki Carroll kasabasının bir bölgesidir. 1944 yılında burada düzenlenen Birleşmiş Milletler Para ve Finans Konferansı ardından bir anlaşma imzalandı ve bu konferans ile ortaya çıkan sistem “Bretton Woods Sistemi” olarak isimlendirildi. Bretton Woods’ta, Mount Washington Oteli’nde yapılan konferansa 45 ülke katıldı. Bu konferans sonunda imzalanan anlaşma ile Uluslararası Para Fonu (IMF) merkezi kuruluş olarak kabul edildi. Anlaşma ile kurulan sisteme “Altın Borsası Standardı” da denmektedir.

Ayarlanabilir bir sabit kur sistemi olan “Bretton Woods Sistemi” aynı zamanda bir Altın –  Döviz standardı oluşturmuştur. Çünkü bu anlaşma ile ABD Doları – Altına, diğer paralar da ABD Doları’na bağlanmıştı. Bu anlaşma ile 35$, 1 ons Altın sabit değerine eşitlendi. Ellerinde Amerikan Doları olan ülkeler merkez bankaları kanalıyla bu Dolar’ları, ABD’de Altın’a dönüştürebiliyorlardı. Yine ellerinde Amerikan Doları bulunan özel kişiler ise bunları ancak serbest piyasada Altın’a dönüştürebiliyorlardı.

Bretton Woods’un amacı, kısa dönemli dalgalanmalar karşısında döviz kurlarına istikrar sağlayacak bir düzen getirmek, döviz kuru değişimlerinde devalüasyonların doğmasına engel olmaktı. Anlaşmaya göre IMF, sistemin bu amaca göre yürütülmesinden sorumlu tutuldu.

“Smithsonian Anlaşması”

Mart 1971’de, Avrupa Konseyi, Ortak Pazar ülkelerini ekonomik ve parasal birliğe doğru götürecek Werner Planı’nı hazırlayıp kabul etti. Ülkeler, Werner Planı kapsamında, Avrupa para birimlerinin kendi aralarında dalgalanmalarını istikrara kavuşturmak üzerinde anlaştılar. Avrupa para birimlerinin kendileri arasında döviz kuru hareketleri küçülmekte, Dolar’a karşı ise göreceli olarak büyük kalmakta idi.

1971 yılının Aralık ayında Belçika, Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, İsveç, İsviçre, İngiltere ve ABD’den oluşan (Groups of Ten) ülkeler Washington’da Smithsonian enstitüsünde toplanmışlar ve Smithsonian anlaşmasını oluşturdular. Bu anlaşma ile ABD Doları’nın esas yabancı ülke paralarına göre %8 oranında değeri düşürüldü. Fakat çok kısa süre içerisinde Amerikan Dolar kurundaki bu devalüasyon oranının yetersiz olduğu ortaya çıktı. Dolar’a spekülatif hücumlar karşısında 12 Şubat 1973 tarihinde %10 oranında yeni devalüasyon yapıldı. Fakat spekülatif hareketler o kadar yoğundu ki, 1 Mart-18 Mart 1973 tarihleri arasında döviz piyasaları kapatılmak zorunda kaldı. Döviz piyasaları 19 Mart’ta yeniden açıldığında Japon ve esas Avrupa para birimleri Dolar karşısında serbest dalgalanmaya bırakıldı. Başlangıçta bu geçici bir düzenleme olarak düşünülse de, yeni bir dönem esnek kur sistemleri dönemi başlıyordu.

Avrupa Para Sistemi

1972 yılında ise Avrupa Topluluğu para birimlerinin Amerikan Doları’na olan bağımlılığını azaltmaya yönelik kararlar aldı. Buna yönelik ilk girişim Hollanda, Belçika, İtalya, Fransa, Batı Almanya ve Luksemburg’un kendi aralarında European Joint Float sistemini oluşturması ile başladı. Anlaşma özellikle döviz kurlarının Bretton Woods sisteminden daha geniş aralıkta dalgalanmasına olanak veriyordu.

Bretton Woods sisteminin çöküşü ve Smithsonian Anlaşması üzerine Nisan 1972 tarihinde yeniden bir araya gelen Avrupa ülkeleri yılan aralığının ± %2,25, tünel aralığının ise ± %4,50 olması üzerinde anlaştılar. 1973-80 yılları arasında döviz kuru ayarlaması ile ilgili çeşitli düzenlemeler yapıldı.

Aralık 1978 tarihinde Avrupa Şûrası Mart 1979 tarihinden geçerli olmak üzere Avrupa Para Birliğinin kurulmasını kabul etti. 1979 yılında Avrupa Para Birimi (ECU – European Currency Unit) tanımlandı. 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren Euro, ECU’nun yerini aldı.

Sonuç olarak, değişken kur sistemi paranın değerinin temel arz ve talep kurallarına göre değişimi sağlanmıştır. Bugün, Forex piyasası dünyanın en büyük ve en likit piyasasıdır.  

Peki, Türkiye tarihi?

Forex piyasasının Türkiye ile geçmiş çok fazla olmamakla birlikte resmi olarak 27.08.2011 tarihli ve 28038 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) Seri: V, No:125 sayılı “Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri ve Bu İşlemleri Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile SPK mevzuatı kapsamına alınmıştır. Tebliğ ile bu işlemlere aracılık edebilecek kuruluşların sahip olması gereken özellikler, hizmet çeşitleri, yapılacak işlemlerin özellikleri, vb. konular belirli bir yasal mevzuata bağlanmıştır.

Güncel Bilgilendirme:

Sermaye Piyasası Mevzuatında 10.02.2017 tarihinde yapılan değişiklikler nedeniyle Türkiye’de Forex işlemlerinde kaldıraç oranı 1:10 olarak düzenlenmiş ve minumum yatırım tutarı 50.000TL (muadil döviz tutarı) olarak belirlenmiştir.